Aile Hekimliği Geri Dön İleri MARŞ!!!

ANALİZ

Aile Hekimliği Geri Dön İleri MARŞ!!!

Sağlık Hizmetleri - diğer hizmet sektörleri gibi- planlanması ve yürütülmesi meşakkatli hizmetlerdir. Sağlık Ocaklarından Aile sağlığı Merkezlerine (ASM) geçerken temelde bazı değişiklikler yapıldı. Bunlar yeni yapının ruhunu oluşturan değişikliklerdir. Bu gün bu değişiklerden geriye, Sağlık Ocağındaki hallerine dönmeye çalışılmaktadır.

Bu unsurlardan birincisi her kişinin-vatandaşın bir aile hekimine kaydedilmesidir. Sağlık ocağında kapıdan giren her vatandaş, o gün denk geldiği hekim tarafından değerlendirilir, tedavisi düzenlenir ve bir daha teorikte görülmeyeceği düşünülürdü. Aile Hekimliğinde rutin olan vatandaşın kendi aile hekimi ile görüşmesidir. Her ne kadar Sağlık ocağı sisteminde vatandaş aynı hekimle yeniden karşılaşsa da bu bir kabul yada kural olmadığı için hastanın süreçte izlemi tamamen hekimin inisiyatifi çerçevesinde olmuştur. Sağlık Ocağı sisteminin kentlerdeki başarısızlık nedenlerinden bir tanesi de budur. Kentlerin hızla kalabalıklaştığı köylerin boşaldığı bir süreçte bu başarısızlık nedeni daha da önem kazanmıştır. Aile hekimliğinde hastanın hekimi ile görüşmemesi (izinler, eğitimler vb) bir istisna, vatandaşın aynı hekime yeniden başvurusu bir kural ve anlaşamama nedeniyle hekimin değiştirilebilmesi bir kontrol mekanizması haline dönüşmüştür.Bu durum 2 nedenden çok önemlidir, birincisi nöbetlerle gelen aslında Aile hekimi değil ASM tabanlı düşünme şeklinin hasta-hekim arasındaki görüşme dinamiğini bozacak olması, ikincisi hasta-hekim sürekliliğinin gelecekte çok daha önemli olmasıdır. Maddeleri tek tek irdeleyelim. Esnek mesai Aile hekiminin yerel ihtiyaçlara göre mesaisini düzenleyebilme fikrinden dejenere edilmiş bir ASM tabanlı anlayıştır. Bunun verimi hesaplanmadan sisteme "Cumartesi" nöbetleri eklenmiştir. Kişisel deneyimlerim ve saha ile yaptığım görüşmelerde esnek mesainin ve cumartesi nöbetlerinin verimsizliği tartışılmaz şekilde ortadadır.Esnek mesaide neredeyse hiç hasta başvurusu olmamakta, Cumartesi nöbetlerinde hekim başına bakılan hasta sayısı 2-3 civarında seyretmektedir. Hasta-hekim sürekliliği doğru yapılandırıldığında teşhis oranları yükselmekte, tedavi oranları yükselmekte;  gereksiz ilaç, muayene ve tetkik sayısı azalmaktadır. Bireyin sağlık bilgisinin artırılması, bireye dönük koruyucu sağlık hizmetlerinin anahtarıdır. Daha özgürlükçü bir dünya bireyin kendi sağlık sorumluluğunu almasını, istediği sağlık kuruluşuna başvurmasını, sağlığını geliştirmesini öngörmektedir. Bunu sadece sağlık bilgisi doğru yapılandırılmış sürekli bir sağlık danışmanı ile sağlayabilirsiniz. Bireyin özellikle televizyon-internet sarmalında hatalı bilgiye (bazen hekimler eliyle) sürekli maruz bırakıldığı bir ortamda hasta-hekim sürekliliğinin önemi kat be kat artmaktadır.

Buradaki ikilem esnek mesai ve nöbete doğru çalışma saatleri genişletildikçe ( hekim çalışma saatleri sabit olduğu için) hasta-hekim sürekliliği azalmaktadır. Ya aile hekimliğinin ilk halinde yürürlükte olan hekimin 40 saat mesaisini kendisinin hasta ihtiyaçlarına göre düzenlemesi kuralı yeniden geçerli olacak yada hasta-hekim kayıtlama işinden vazgeçilecektir. Bu da bu alanda sağlık ocağı uygulamalarına geri dönmek demektir.

İkinci unsur Tam Gün Çalışma ilkesi, Sağlık ortamında diğer değişiklikler de dikkate alınarak ( özel hastaneler, muayenehane açma ve iş yeri hekimliği için yeni uygulamalar) incelendiğinde; Sağlık ocaklarında çalışan hekimler sağlık ocağı dışında da çalışabilir ve ilave gelir elde edebilirdi, ayrıca bunun yanında TUS'a ( tıpta uzmanlık sınavı) da çalışarak uzmanlık için planlar yapılırdı. Bu durum Sağlık ocaklarını tamamen bir geçiş noktası haline getirmişti. Pratisyen hekimler genellikle sırayla poliklinik hizmetine katıldıktan sonra kendi "diğer" işlerine bakarlardı. Aile hekimliği vatandaşı kayıtlayarak poliklinik hizmetlerini sürekli hale getirmiş, koruyucu sağlık hizmetlerinin bir kısmını performans kriterlerine bağlayarak, aile hekiminin aile hekimliği dışında gelir elde etmesini yasal olarak engelleyerek ve ASM giderleri için aile hekimine bütçe vererek tüm dikkatinin ASM üzerine odaklamıştır. Bu gün gelinen noktada hem iş yeri hekimliği yapabilmesi hem de nöbetlerle sisteme giren ( uygun olmasa da) nöbet ücretleri bu ilkeden de geriye gidildiğini göstermektedir.

Aile hekimliği doğal olarak Sağlık Ocağı mirası üzerinde yükselmektedir. Bu gün ASM lerin çoğu kamu hizmet binaları yani eski sağlık ocaklarıdır. Yanlış bir algı ve Üçüncü unsur bu binaların standart olması gerektiğidir. Aile hekimliği sağlık Ocağından farklı olarak bir standart hizmet değil yerele uygun, yerelin ihtiyaçları ve yerelin olanakları çerçevesinde "dinamik" bir hizmet üretmek üzere yapılanmıştır. ASM açılması ve gruplanması ile ilgili kriterler zaten mevcuttur ve bu kriterlerin değerlendirilmesi yerel sağlık idarelerince yapılmaktadır. Burada önemli olan Aile hekiminin hizmeti yerele uygun hale getirmesidir, nüfusun genç olduğu bir çalışma bölgesinde gebe ve bebek izlemleri önde iken yaşlı nüfuslu bir bölgede kronik hastalıklar öndedir. Bugün gelinen noktada standart binaların yapılması gündeme gelmiştir, bu hal de aile hekimliğinden Sağlık Ocağına geri dönüşün unsurlarından biri olmuştur. Çünkü merkezden tasarlanan ve uygulanan standart bir binanın yerelle ve yerel ihtiyaçlarla ilgisi olmayacak, yerele göre zamanla modifiye edilecektir.